Çevresel Sinir Sistemi Kısımları ve Görevleri

Beyin ve omurilik ile hedef organlar arasında bağlantı oluşturan sinirlerdir. 12 çift beyinden 31 çift omurilikten çıkar. Bunlar çevresel sinir sistemi oluştururlar ve iki kısımda incelenirler.

A-Somatik sinir sistemi

• İstemli faaliyetlerin yürütülmesini sağlar.
• Beyin ve omurilikten çıkan sinir çiftleridir.
• Bunlar  duyu ve motor nöronlarını taşırlar, bazı sinirlerde sadece motor bazısında sadece duyu bazısında ise karma nöronlar taşınır.
• Çapları büyüktür.
• Miyelin kını taşırlar.
• İletimleri hızlıdır.
• İşlevlerini kaybettiklerinde ilgili kaslar görevlerini yapamaz ve atrofiye uğrar.(Körelir.)
• Merkezi sinir sistemi ile hedef organ arasında tek nöron bulunur.
• İmpuls oluşumu ve engellenmesi merkezi sinir  sistemi tarafından kontrol edilir.

 B-Otonom sinir sistemi

• İstem dışı çalışan yapı ve iç organların denetimini sağlarlar.
• Yalnız motor nöronlardan oluşur.
• Merkezi sinir sistemi ile hedef organ arasında ganglionlarla bağlantılı iki nöron görev alır.
• Preganglionik nöronlar miyelinli postganglionik nöronlar ise miyelinsizdir.
• Çapları küçüktür.
• İleti hızları azdır.
• İşlevlerini kaybettiklerinde hedef  yapı çalışmasını durdurmaz ancak işlevlerin düzenlenmesinde bozukluklar görülür.
• İşlevlerini kaybettiklerinde  hedef  yapıda  gerileme ve atrofi görülmez.
• Otonom sistem hedef yapıya sempatik ve parasempatik olmak üzere iki zıt özellikte sinir gönderir.
• İmpuls oluşumu ve engellenmesi hem merkezi sinir sisteminde hemde ara ganglionlarda gerçekleşir.

Sempatik ve parasempatik sistemlerin özellikleri- karşılaştırılması                   

1- Sempatik nöronlar omuriliğin göğüs ve bel bölgesinden çıkar,
 - parasempatik nöronlar ise beyin(Medulla oblangata) ve sağrı bölgesinden çıkar.

2- Sempatik sistemin ganglionları omuriliğin yanındadır. Preganglionik nöronlar kısa, postganglionik nöronlar ise uzundur.
 -Parasempatik nöronların ganglionları hedef organın yanındadır.Preganglionik nöronlar uzun, postganglionik nöronlar ise kısadır.

3- Sempatik sistem organizmada zor duruma karşı korunma tedbirlerini harekete geçmesini sağlar. (Kızma, heyecan, korkum, vb.)
 -Parasempatik sistem ise normal durumda vegetatif davranışların harekete geçmesini sağlar.(Beslenme, büyüme ve gelişme, üreme vb.)

4- Her ikiside koordineli çalışır.

5- Otonom sistem , hipothalamus, korteks, omurilik soğanı, pons gibi
merkezlerden yönetilir. 

 Notlar

Belli merkezlerin dejenerasyonu ve buna bağlı olarak organizmada görülen davranış değişiklikleri:

1- İp merdiven sinir sistemine sahip canlılarda baş (baş ganglionu) kesilse dahi pek çok vegetatif davranışlar görülür.( Uçma, yürüme, iğne sokma,vb.) Bunun nedeni bu tür davranışların ara ganglionlardan yürütülmesidir.

2- Beyin yarım küreleri çıkarılmış kuşlarda , havaya atılırsa uçma, ağzına yiyecek konursa yeme, dala konma,itilince yürüme davranışı görülür. Ancak;hareketleri bilinçsizdir. Kendiliğinden uçamaz, önündeki yiyeceği yiyemez.

3- Omurilik soğanı kalmak şartı ile oluşturulan spinal canlılarda;kan basıncı,yutma, kusma, tükürük salgılama, dolaşım ve solunum refleksleri görülür .Omurilik soğanım kesilen canlılarda bu refleksler görülmez.

4- Omurgalılarda sempatik sistem dejenere olursa veya çıkarılırsa sistemler çalışmaya devam eder ancak çalışmaları düzensizdir.

Refleks 

Reseptör, duyu nöronu, ara nöron, motor nöron ve efektör  yapı tarafından oluşur. Reseptörle alınan uyarılar ilgili nöronlardan geçerek efektöre ulaşır ve ilgili tepki çok kısa sürede verilir.

Refleksler iki gruba ayrılır:
1- Beyin ve omurilik köklerinde doğuştan var olan refleksler.
Türe özgükarakterler içerir.
 - Kalp damar refleksi, Sindirim, solunum, boşaltım ile ilgili refleksler, metabolizmanın düzenlenmesi, aziyet alma ve yer değiştirme refleksi.

2-Çalışma ve deneylerle kazanılan refleksler.
a) Doğal kazanılan refleksler.(Uyaran etkisi ile gerçekleşen refleksler)
b) Suni kazanılan refleksler.Uyaranı hatırlatan farklı uyaranlarla gerçekleşen
refleksler)

1-Doğuştan var olan refleks:Ağıza alınan besinle. (Ağız, dil, damak) 
2-Doğal kazanılmış refleks:Daha önce tadılan besinin görülmesi ile(Göz) 
3-Suni kazanılmış refleks:Beslenmeyi hatırlatan zil sesi ile. (Kulak) 
4-İlgili tepkinin oluşturmak: Tükürük salgısını oluşturmak. 
                     

Refleks yayı 

Pavlov'un deneyi 

Önemli  sinir  yolları
İmpulsların sinir sistemindeki hareketleri esnasında gerçekleşen engelleme ve kolaylaştırmalar özel tepki ve davranışların oluşumunda rol oynar.Sinir sisteminde görülen önemli sinir yolları bu kolaylaştırma ve engellemelerin gerçekleşmesinde rol oynayan oluşumlar olarak karşımıza çıkarlar.

1-Konvergent yol

2-Divergent yol 

3-Çoğaltma zinciri

4-Kapalı     Devre 

Kalp ve solunum uyarı gelir. Kalbin yapısındaki uyarı merkezini uyarır. Bu uyarı aynı nöronun uyaranı haline gelir. Çalışma ritmik olarak sürdürülür.Kalp masajı ve suni solunum un esasıdır.