Omurgalılarda Merkezi Sinir Sisteminin Karşılaştırılması

• Koklama lobu memelilere doğru beyindeki oranı küçülür.
• Orta beyin memelilere doğru  beyimdeki oranı küçülür.
• Ön beyin memelilere doğru büyür.
• Arka beyin memelilere doğru büyür.
• Beyinin vücuda oranı memelilere doğru büyür.
• Ön beyin balıklarda tek diğer omurgalılarda iki parçadır.
• Ön beyin girintileri memelilerde görülür.
• Nasırlı cisim memelilerde görülür.
• Beyincik En gelişkin şeklini memelilerde almıştır.
• Beyin üçgeni sürüngen , kuş ve memelilerde görülür.
• Beyinciğin beyne oranı en fazla kuşlarda görülür.
• En fazla beyin kıvrımı insandadır.
• Beyinin;  omuriliğe  ve vücuda oranı en fazla insandadır.
• Memelilerde gelişkin ve kıvrımlı korteks görülür.

A)Ön beyin : 

I-Uç  beyin

• Koklama lobu ve beyin yarım kürelerinden oluşur.
• Beyin yarım küreleri Rolando yarığı ile önden arkaya doğru ayrılmıştır.
• Rolando yarığının önünde duyu arkasında ise motor merkezleri bulunur.
• Merkezlerin kapladığı alan kas faaliyeti ve duyusal yoğunlukla ilgilidir.

Örn:El,  dudak, yüz ile ilgili alanlar fazla, sırt, bel, kol ile ilgili alanlar azdır.

• Dış yüzeyine korteks denir ve (memelilerde görülür) Nöron övdelerinden oluşur.
• İç kısmı aksonlardan meydana gelir ve medulla adı verilir.
• Yarım kürelerin içinde 1. ve 2. karıncıklar bulunur.
• Yarım küreler beyin üçgeni ve nasırlı cisimle birbirine bağlantılıdır.
• Yarım küreler vücudu çapraz kontrol ederler.
• Bu bölgede görme, işitme, koklama, tadma, istemli hareketler,konuşma, yazma, anlama, zeka,hafıza  gibi mental yetenekler bulunur.
• Beyin yarım küreleri çıkarılan canlı yaşar ancak;dış uyarılara tepkisiz,hafızasız ve iradesizdir.
• Düşünerek ve isteyerek yaptığımız her davranışın merkezi buradadır.
• Uyku halinde işlevsizdir.

Not: Beyin yarım küresi çıkarılmış kuşlarda görülen sonuç:

• İtilirse yürür.                                     
• Ağzına yiyecek konursa yer.
• Havaya atılırsa uçar.                                        
• Önüne yiyecek konursa aç olsada yemez.

II-Ara beyin

• Beyin yarım küreleri arasında yer alır.
• 3. karıncığın duvarlarından meydana gelir.
• Karıncığın yan duvarları thalamus, tabanı hipothalamus, tavanı ise epithalamus tur.

a-Epithalamus:

• Bazı sürüngenlerde üçüncü gözü oluşturur.
• Kuş ve memelilerde salgı bezi olarak gelişir.

b-Hipothalamus:

• Otomatlaşmış işlevleri yönetir.
• Evrimsel süreçte fazla değişmemiştir.
• Denetlemeyi sinirsel veya humoral gerçekleştirir.

Denetlediği önemli işlevler:
-Vücud ısısı-Su dengesi -İştah - Karbonhidrat metabolizması - Yağ metabolizması - Uyku ve uyanıklık - Heyecan  - Kızgınlık - Korku - Seksüel  istek  - İç salgı isteminin denetlenmesi            

• Otonom sistemin denetlenmesinde rol oynar.

c-Thalamus:

• Koklama hariç bütün duyuların toplandığı yerdir.
• Dokunma ,ısı  ve acı ile ilgili duyular thalamus'ta değerlendirilir.
• Gelen duyular iyi, kötü, hoş, güzel gibi özelliklerle değerlendirdikten sonra korteksteki ilgili merkeze iletilir.
• Korku, sevinç, tasa, üzüntü, ceza gibi hissi duyguları etkiler.
• Görsel yataklar olarakta adlandırılır.

B) Orta  Beyin

• Ön ve arka beyin arsında pons'un  önünde bulunur.
• Görme ile ilgili refleks merkezlerini taşır.(Işık karşısında göz bebeklerinin hareketi.)
• İşitme ile ilgili refleks merkezlerini taşır.(Kulakların sesin geldiği yöne dönmesi.)

C) Arka  Beyin

a-Beyincik:

• İki yarı küreden oluşur.
• Yarı küreler pons la birbirine bağlıdır.
• Dışta boz madde içte ise ak madde vardır.
• Kuş ve memelilerde çok gelişmiştir.
• Vücudun dengesinin korunması ve kas tonusunun sağlanmasında rol oynar.
• Beyine gelen denge, işitme ve görme sinirleri beyincikle ilişkilidir.
• Beyinden çıkan hareket nöronları beyincikle ilişkilidir.
• Beyinciği çıkarılan canlılarda kas hareketleri olur ancak dengesizdir.

b-Pons:

• Beyincik yarı kürelerinin bağlantısını sağlar.
• Beyinciği  beynin diğer kısımları arasında bağlantısını sağlar.
• Kas tonusunun korunmasında rol oynar.

c-Omurilik soğanı:

• Dışta ak içte boz madde bulunur
• Omurilikle beyinin diğer kısımları arasındaki sinirlerin çapraz yaparak geçişini sağlar.
• Çok önemli hayatsal olayların kontrolünü sağlar. Refleks merkezi gibi çalışır. Çiğneme, Yutma, Emme, Öksürme, Aksırma, Hıçkırık, Kalp atışı,  Soluk alıp verme, Metabolizmanın düzenlenmesi, Arterlerin daralıp genişlemesi,  Kan şekerinin ayarlanması, İdrar çıkarma
• Zarar görmesi veya darbe alması sonucu reflekslerin durması  nedeni ile ölüm görülür.

OMURİLİK

• Dışta ak madde ,  İçte boz madde vardır.
• Merkezinde omurilik kanalı bulunur.
• Refleks merkezi olarak iş görür.
• Otonom sisteme ait bazı refleksleri kontrol eder.
• Beyinin etkisi olmadan bazı refleksleri kontrol eder.
• Otomatlaşan bazı istemli hareketlerin kontrolünü yapar
• İlkel canlılardan gelişmişlere doğru beyinin omuriliğe oranı gittikçe artar.

Örn:Önce beyinin kontrolünde yapılan dans etme, piyano çalma, örgü rme
 önce beyinin kontrolünde yapılır daha sonra alışkanlık haline gelerek omuriliğin kontrolüne geçer.
Not:Embriyonik gelişimde ilk önce omurilik sonra beyin gelişir,hareket,beslenme,duyu önceleri omurilik tarafından yürütülür,davranışlar bilinçsizce sürdürülür. Beyin geliştikten sonra kontrol beyine geçer ve davranışlar bilinçli şekilde gerçekleştirilir.